Over kleuren
Theorieën, opvattingen, vooroordelen en misvattingen....
De subtitel van dit artikel suggereert het al: er bestaan vele opvattingen over de werking en de invloed van kleuren. Voor een ontwerper is het belangrijk om een helder beeld te krijgen van de 'juiste' toepassing van kleuren.
EFFECT VAN KLEUREN
Algemene effecten van kleur op de sfeer van ruimtes (en de beleving van de gebruikers) kunnen door architecten en interieurarchitecten doeltreffend ingezet worden in het ontwerp.
Niet door dwingend mensen te sturen naar een bepaald soort gedrag, maar door variatie aan te brengen en daardoor een keuze te bieden voor een actieve omgeving op het ene moment, en een rustiger ruimte op een ander moment.
MOGELIJKHEDEN VAN KLEUREN
Welke mogelijkheden biedt het gebruik van kleuren voor het stimuleren van gevoel of gedrag? Of zijn die mogelijkheden slechts beperkt, en is de invloed die kleuren hebben op de mens voornamelijk subjectief?
Het is om te beginnen goed om je te realiseren dat je als ontwerper voor een zorginstelling werkt voor diverse 'opdrachtgevers': zie het artikel 'Voor wie ontwerp je?' voor meer hierover.
Op het gebied van kleuren zal je vaak van de zorginstelling en het verzorgend personeel horen 'dat het allemaal wel wat frisser, vrolijker of minder oubollig mag'. Hun ervaring met het werken met ouderen in bestaande verzorgingshuizen, waar de inrichting van gemeenschappelijke ruimtes inderdaad vaak somber en rommelig is, leidt tot deze zeer terechte opmerking.
Voor een deel komt deze voort uit de persoonlijke wens om een prettige en stimulerende werkomgeving te hebben, maar daarbij is die mening gebaseerd op hun ervaring dat een omgeving die leidt tot een actievere houding van de bewoners enorm bijdraagt aan het welzijn en de fysieke gezondheid van ouderen.
De ontwerper kan hieraan veel bijdragen door zorgvuldige keuzes te maken, en het gebruik van kleuren is daarin een wezenlijk aspect.
In het artikel 'Wat zie je als je kijkt door de ogen van een oudere?' gaan we dieper in op de veranderingen in de waarneming van ouderen; kennis die leidt tot een beter begrip van de toepassing van kleuren om de 'leesbaarheid' van de woonomgeving enorm te verbeteren, en daardoor meer rust, geborgenheid en veiligheid te creëren.
EFFECT VAN KLEUREN IN DE WOONOMGEVING
De gevoelsmatige effecten van kleuren in de woonomgeving zijn wat lastiger te vatten. Het gebruik van kleuren in binnenhuisarchitectuur heeft natuurlijk veel te maken met mode: voorkeuren voor kleuren en kleurcombinaties veranderen door de tijd heen.
Daarvan kun je als ontwerper gebruik maken om een gevoel van herkenning op te roepen bij een groep mensen die een vergelijkbare culturele geschiedenis hebben (zoals een bewonersgroep in een verzorgingshuis).
De sfeer oproepen van de jaren '50 '60 of '70 (enzovoort) kan redelijk eenvoudig en met goed resultaat, door een zorgvuldige analyse van het kleurgebruik uit die periodes. Zonder dat er veel specifieke objecten worden gebruikt, kan de algemene sfeer van een woonruimte daarmee wel een vertrouwd gevoel geven aan ouderen, door het impliciete geheugen aan te spreken.
Daarbij is het wel nodig om op te merken, dat het collectieve geheugen van bewonersgroepen met uiteenlopende culturele achtergronden onderling enorm kan verschillen. Ouderen met een Aziatische of Caribische achtergrond kunnen bijvoorbeeld veel meer gewend zijn aan behoorlijk felle roodtinten in wooninterieurs, terwijl dat voor Nederlandse bewoners snel een onrustige en niet-huiselijke indruk geeft.
Het psychologische effect van kleuren is met name om die reden niet absoluut vast te leggen. Iemand kan natuurlijk door zijn persoonlijke geschiedenis een bepaalde sterke associatie hebben met een kleur, die anderen om hem heen totaal niet delen.
Daarom is het goed om terughoudend te zijn met een strikte 'handleiding' voor de toepassing van kleuren.
Wat voor ons echter is gebleken, uit onze eigen observaties in verzorgingshuizen voor en na de verbouwing, uit wetenschappelijke literatuur en uit vele gesprekken met verzorgenden, zorgmanagers en deskundigen, is dat er toch wel globale effecten van kleurgebruik zijn te herkennen, die aanzienlijk kunnen bijdragen aan een prettige woonomgeving.
Het belangrijkste aspect daarbij is, dat er onderscheid en keuze is voor bewoners.
In algemene zin kun je zeggen dat warme, zonnige kleuren (van geeltinten tot oranjeroodtinten) activiteit stimuleren, en bijvoorbeeld in een eetruimte toegepast de eetlust aanzienlijk positief kunnen beïnvloeden.
Blauw- en groentinten daarentegen stralen rust uit, en kunnen dus goed worden toegepast in rustige, prikkelarme ruimtes. Het is goed om daarbij rekening te houden met het feit dat door het verminderde waarnemingsvermogen van ouderen, met name koele kleuren sneller worden opgevat als grijstinten. Een goed lichtniveau met helder licht en niet té subtiele kleuren (geen pasteltinten), helpen dit te voorkomen.
ANALYSE SFEREN
Analyse sferen (voor)
In de oude situatie waren alle ruimtes min of meer gelijk van sfeer; donkere gangen, en gemeenschappelijke ruimtes die onoverzichtelijk en rommelig waren ingericht.
De nieuwe situatie laat de vier verschillende woonkamers zien, met warme, actieve kleuren voor de woon- en eetkamers, en rustiger natuurkamers met blauwe en groene tinten. Het uitzicht en de Franse balkons worden betrokken bij de ruimtes. Er is een afgewogen verdeling van rustige en actieve ruimtes.