De Wet Zorg en Dwang

Voor wat betreft de inrichting van wooncomplexen voor ouderen met dementie, vormt 'het fysiek opgesloten worden' het belangrijkste onderdeel van de Wet Zorg en Dwang. Zoals we al eerder in artikelen op deze website schreven (bijvoorbeeld: 'Het einde van de gang'), kan een gesloten deur voor veel onrust en frustratie zorgen.

Vrij rond kunnen lopen en deuren opendoen in je woonomgeving is een intuïtieve vanzelfsprekendheid. Voor ouderen die willen wandelen, is het heel gunstig om bewegingsruimte te krijgen: het vermindert onrust, en het is bewezen dat beweging een gunstig effect heeft op de hersenen.

Vanzelfsprekendheid is altijd het meest ontspannen. De wet Zorg en Dwang is erop gericht om dwang te voorkomen, maar als je het omdraait kun je ook zeggen: hoeveel vrijheid heeft een bewoner nodig om zich ontspannen, veilig en gerespecteerd te voelen?

Met dit uitgangspunt draait het niet om problemen, maar om het welbevinden van bewoners. En de crux zit 'm in: voor ieder mens, voor iedere bewoner van een verzorgingshuis kan dat verschillend zijn.

Voorop staat, dat het principe van vrijheid (en dwang) gaat over menselijke verhoudingen. Over hoe je omgaat met elkaar. Dus de zorginstelling en de mensen die verzorgen, zijn het belangrijkst voor de bewoners en hun familie.

Een gebouw, en hoe dat is vormgegeven, of technische oplossingen zoals Domotica, zijn daaraan altijd ondergeschikt. We kunnen niet met technische ingrepen een situatie 'beheersen' als die niet uitgaat van een menselijke zienswijze.

Het uitgangspunt van alle oplossingen voor situaties die we hierna zullen beschrijven, is het creëren van een sfeer die vertrouwd is voor bewoners. Vanzelfsprekendheid vormt de basis voor een ontspannen ervaring van je omgeving.

Wat we wél kunnen doen in woongebouwen, is een sfeer creëren die negatieve prikkels zoveel mogelijk vermijdt. Die mensen een omgeving biedt die logisch is, en niet frustrerend. Die genoeg aanleiding geeft om te voorzien in je behoeftes (aan beweging, contact, nieuwsgierigheid, afleiding, informatie...). Dan ga je uit van vormgeving die niet bedoeld is om te beperken, maar die op een passieve en ontspannen manier stimuleert.

ZO MIN MOGELIJK STRESS

We beginnen met het uitgangspunt dat de verzorgenden alle bewoners van hun afdeling goed kennen, en weten waar iemand wel of geen behoefte aan heeft. Niet iedere bewoner wil rondwandelen; niet iedere bewoner wil het huis uit en de straat over.

Voor de mensen die wél (op wat voor manier dan ook) 'avontuurlijk' zijn, is het het allerbelangrijkst, dat hun ervaringen voor henzelf logisch en herkenbaar zijn, en zo min mogelijk stress opleveren. Dan ontstaat er ook geen frustratie, en dan hoef je ook niet iemand te limiteren in zijn gedrag.

Zorg voor een goed dag- en nachtritme

Een heel logische oorzaak voor nachtelijk dwalen is een verstoord dag- en nachtritme. Als mensen de hele dag te weinig stimulering krijgen, en in één ruimte in een stoel blijven zitten, is het niet verwonderlijk dat ze vaak overdag zitten te dutten. Als dan bovendien het licht in hun omgeving continu hetzelfde (kunstmatige) niveau heeft, is er voor hen weinig besef van het tijdstip van de dag. Dit leidt tot slapeloosheid en nachtelijke activiteit. Wat wordt versterkt door het lichtniveau, omdat 's nachts het licht op de gang precies zo eruitziet als overdag.

De oplossing hiervoor is: zorgen voor voldoende activiteit overdag. Zorg verder voor een goed lichtniveau gedurende de dag, zodat mensen goed kunnen zien wat ze doen. Maak een duidelijk moment van het sluiten van de gordijnen in de avond, steek sfeerverlichting aan. Zorg 's avonds voor een iets minder fel licht (maar wel voldoende!) en temper het licht met name op de gangen iets, zodat er een verschil is met de dag-situatie.

Voor meer informatie over licht en ritme: lees dit artikel.

Zorg dat mensen zich thuis voelen

De grootste zorg die uitgesproken wordt naar aanleiding van de Wet Zorg en Dwang is, dat bewoners naar buiten willen en de straat oplopen, of het trappenhuis in, en een ongeluk krijgen. De neiging voor iemand om wég te willen; of naar huis te willen, komt doordat hij het gevoel heeft dat 'het niet klopt' waar hij is. Als iemand met dementie zijn omgeving niet herkent, en er verder ook geen aanknopingspunten zijn die hem het gevoel geven dat hij in een veilige woonomgeving is, kan dat veel stress geven.

Dan is het logisch om een uitweg te willen vinden, om weg te vluchten uit een situatie die lijkt op een gevangenisgang, of een klinische ziekenhuisgang met bedden en enge apparatuur.

Een gang die eruitziet als een woongang, geeft associaties met huiselijkheid, vriendelijkheid, vertrouwdheid. Dat draagt om te beginnen al veel bij aan het welbevinden van een bewoner met dementie, en leidt veel minder snel tot een neiging om weg te willen vluchten.

Keuzes kunnen maken; prikkels of niet?

Meer bewegingsvrijheid voor bewoners draagt dus bij aan het welbevinden, mits je ervoor zorgt, dat de ruimtes helder en vanzelfsprekend zijn.

Dan gaat bewegen niet meer over 'ergens wég willen', maar juist ergens naartóe willen, en kúnnen. En dat is een groot verschil.

Dan is het vervolgens heel belangrijk om bewoners ook werkelijk een zinnige keuze te bieden: Meerdere ruimtes, met ieder een verschillende sfeer, met onderscheid tussen prikkelrijk en prikkelarm: zo kunnen de bewoners zelf kiezen waar ze op dat moment behoefte aan hebben.