Binnen en buiten

Voor praktisch ieder mens op deze aarde is er geen dag voor te stellen dat je niet tenminste éven naar buiten gaat, of de buitenlucht voelt. Het dus is eigenlijk onvoorstelbaar dat er een groep mensen in onze samenleving is die deze mogelijkheid niet meer krijgen omdat het niet te organiseren valt.

In de discussie over hoe er dan wél een buitenruimte te regelen valt, ook voor de groep ouderen in een gesloten afdeling, vormen maat en schaal weer belangrijke aspecten. Natuurlijk is de straat opgaan onbeheersbaar en te gevaarlijk voor de meeste ouderen met ernstige dementie (niet iedereen, overigens: zie dit artikel uit het AD). Maar er zijn verschillende gradaties van 'buiten' voor te stellen. En het is aan de ontwerpers om die veilig, overzichtelijk en interessant genoeg te ontwerpen.

Het liefst zou je natuurlijk een omsloten tuin tot je beschikking hebben, die voor bewoners van de PG-afdeling direct te bereiken is. De opzet van bestaande verzorgingshuizen is echter meestal zo, dat die afdeling op een verdieping ligt, waardoor het niet te organiseren valt om mensen op de begane grond te krijgen.

Mocht die ideale situatie wél tot de mogelijkheden behoren, dan is het belangrijk om in het tuinontwerp in ieder geval rekening te houden met een aantal basis-principes.

zie verder: Een tuin voor bewoners met dementie

Maar zoals gezegd: in de meeste gevallen van bestaande verzorgingshuizen is een toegankelijke tuin een onmogelijkheid. Met wat creativiteit en meer of minder grote ingrepen, vallen er toch nog best oplossingen te vinden:

- In verschillende huizen is al een 'tuinkamer' ingericht. Een gemeenschappelijke ruimte met een natuur-thema: groene tinten, veilige planten, een vogelkooi, tuinmeubelen, aangepaste verlichting, vogelgeluiden etc.

Het uitgangspunt voor deze ruimtes is dat natuur een rustgevende werking heeft; dit zijn dus ruimtes waar de prikkels zo gedoseerd zijn, dat bewoners er kunnen ontspannen. Groen- en blauwtinten zijn bewezen rustgevende kleuren. De 'beleving' die wordt gecreëerd, refereert aan herinneringen van natuurbeleving in een algemene zin.

- Uitzicht op een tuin is natuurlijk ook een fijne en veilige manier om van natuur te genieten.

Een hoge boom die met zijn kruin dichterbij de gesloten verdieping komt, heeft effect: filtert het licht op een bepaalde manier, geeft een groene sfeer aan het uitzicht, en verandert door de seizoenen heen.

Daarom is het belangrijk om een dergelijke mogelijkheid optimaal te benutten; een PG-afdeling op de begane grond is meestal niet goed te organiseren, maar zorg dan dat die niet hoger dan de 1e verdieping ligt, om de afstand tot uitzicht zo klein mogelijk te houden.

Als er een keuze gemaakt wordt voor een rustige gemeenschappelijke ruimte, kijk of die geplaatst kan worden op een plek waar een fijn uitzicht is. Vaak is slim en strategisch schuiven met functies op de plattegrond van een afdeling mogelijk, en houd dan rekening met alle kansen die zich aanbieden!

Een raam dat open kan en mag; een balkon dat veilig toegankelijk is; een loggia: fantastische en toch redelijk beheersbare mogelijkheden voor bewoners om even een frisse neus te halen.

Hoe krijg je dit voor elkaar?

Wat van belang is, is ten eerste natuurlijk de veiligheid van de bewoners: voorwaarde is, dat mensen niet naar buiten kunnen vallen. Er dient dus een barrière te worden gemaakt, en die heb je het liefst zo charmant en onopvallend mogelijk. Eigenlijk is ieder hekje, ook al maak je het hoger dan normaal, gevaarlijk, omdat mensen er toch overheen zien te klimmen. Een hoog hek maakt een balkon tot een soort kooi, en zo'n nare ruimte wil je mensen niet geven.

Verder moet je voorkomen dat bewoners voorwerpen naar buiten kunnen gooien, en tot slot, en essentieel: de verzorgers moeten niet extra belast worden met toezicht, tenzij daar bewust voor wordt gekozen en ruimte voor wordt gemaakt.

Om te beginnen kun je rekening houden met de veiligheid, door een ruimte te kiezen die al een gunstige positie heeft ten opzichte van 'buiten'. Een tuinkamer die uitzicht biedt op een zicht-balkon, is bijvoorbeeld een ruimtelijke context waardoor er al wat meer afstand naar 'buiten' is, en dan zijn de barrières wat eenvoudiger en minder streng uit te voeren.

Te denken valt aan een combinatie van een Frans balkon met openslaande deuren en een hekje, waarachter een balkon met groene inrichting. De echte doorvalbeveiliging ligt daarchter en is minder in beeld.

Daarnaast kunnen elementen gebruikt worden die een associatie oproepen met natuur, en niet met kooien of gevangenissen. Bijvoorbeeld houten trelliswerken, gespannen netwerken met klimmende begroeiiing erlangs, en glas als afscheiding, waardoorheen een tuin of balkon zichtbaar is.